Model Olma

Bu basamakta çalışmak için öncelikle davranışın uygun ve uygun olmayan örneklerini belirlemeniz gerekir. Aşağıda öncelikle bu örneklere ilişkin bilgiler verilecektir.

Davranışların Uygun ve Uygun Olmayan Örneklerini Belirleme

Sosyal becerilerin öğretimi, bir gereksinim oluşturularak gerçekleştirildiğinde daha etkili olmaktadır. Burada gereksinim kavramıyla kastedilen çocuğunuzun öğrettiğiniz beceriyle ilgili bir durumla karşılaşmasını sağlamaktır. Bu nedenle sizler beceri öğretimini gerçekleştirirken öğreteceğiniz becerinin gerçekleşmesine zemin hazırlayan düzenlemeler yapmalısınız. Yaptığınız bu düzenlemeler aracılığıyla sosyal becerileri çocuğunuza daha kolay öğretebileceksiniz. Özellikle uygun ve uygun olmayan davranışlarla ilgili mini senaryolar oluşturmanız gerekmektedir. Bu senaryolar davranışların uygun ve uygun olmayan örneklerini içermelidir.

Ortamları ya da senaryoları günlük yaşamda sıklıkla karşılaştığınız olaylardan seçebilirsiniz. Örneğin, çocuğunuzun, tanımadığı bir kişiden yiyecek almaması konusunda senaryoyu aşağıdaki şekilde oluşturabilirsiniz.

Senaryo 1

Çocuğunuzu tanımadığı bir kişiyle karşılaştırarak ve “Tanımadığın bir kişi sana sevdiğin bir yiyeceği uzattığında “Ben tanımadığım kişilerden yiyecek kabul etmiyorum.” ya da “Hayır” demen uygun bir davranıştır. Ancak yiyeceği alıp yemen uygun olmayan bir davranıştır.” diyerek yaptığınız düzenleme ile uygun ve uygun olmayan durumu açıklayabilirsiniz.

Senaryo 2

Afiyet olsun deme davranışı için “Evde ya da misafirlikte yemek yedikten sonra yemeği yapan kişiye “Elinize sağlık” demen uygun bir davranıştır. Yemeği yedikten sonra yemeği “Beğenmedim.” demen ise uygun olmayan bir davranıştır.” diyerek durumu betimleyebilir ve uygun/uygun olmayan davranışları ifade edebilirsiniz.

Senaryo 3

Etrafı temiz tutmakla ilgili bir durumu “Elinde bir çöp olduğunda çöpünü çöp kutusuna atman uygun bir davranıştır. Elindeki çöpü yere atman uygun olmayan bir davranıştır.” diyerek örneklerinizi sunabilirsiniz.

Senaryo 4

Çocuğunuzun eşyaları düzenli kullanmasıyla ilgili olarak “Eşyaları zarar vermeden kullanmak ve kullandıktan sonra tekrar yerine koymak uygun bir davranıştır. Ancak eşyalara vurmak, eğip, bükmeye çalışmak ya da kırmak ve kullandıktan sonra yerine kaldırmamak uygun olmayan bir davranıştır.” denilerek örneklendirilebilir.

Senaryo 5

Eve misafir geldiği zaman “Hoş geldiniz demek, gülümseyerek karşılamak uygun bir davranıştır. Misafir geldiğinde karşılamamak, uzak durmak, surat asmak ve sohbet etmemek uygun olmayan bir davranıştır.” diyerek bu durumu da örnek olarak kullanabilirsiniz.

Senaryo 6

Çocuğunuza, arkadaşlarının oyununa katılmak için uygun davranışı “Ben de sizinle oynayabilir miyim? demek uygun bir davranıştır, oyunu bozmak, izin almadan oyuna dahil olmak uygun olmayan bir davranıştır.” diyerek öğretebilirsiniz.

Senaryo 7

“Kahvaltıda peynir, zeytin, yumurta, bal, reçel ve ekmek yemek uygun bir davranıştır. Kahvaltıda yalnızca patates kızartması yemek uygun olmayan bir davranıştır.” diyerek yiyecek ayırt eden çocuğa yiyecekleri çeşitlendirme bu şekilde öğretilebilir.

Senaryo 8

Okula servisle giden bir çocuk için "Serviste koltuğa oturup emniyet kemerini bağlamak uygun bir davranıştır. Serviste ayakta durmak uygun olmayan bir davranıştır." denilerek tehlikeli olabilecek durumlar öğretilebilir.

Senaryo 9

Sinema, tiyatro ve konser gibi ortamlarda “Sessizce izlemek uygun bir davranıştır. Yüksek sesle konuşmak, koltukta kıpırdamak uygun olmayan bir davranıştır.” denilerek nasıl davranılması gerektiği bu şekilde ifade edilebilir.

Uygun ve Uygun Olmayan Davranışları Açıklama ve Model Olma

Çocuğunuzun dikkatini çalışmaya çektikten ve ona sosyal beceriyi tanıttıktan sonraki aşamada, çocuğunuza sosyal becerinin uygun ve uygun olmayan örneklerini açıklamalı ve bu davranış örneklerini sergilemeli bir diğer deyişle çocuğunuza model olmalısınız. Daha önce verdiğimiz örnekler üzerinden devam ettiğimizde bu basamakta şöyle açıklamalardan birine veya birkaçına yer verebilirsiniz; “Başkalarıyla karşılıklı konuşurken onların yüzüne bakmalı/karşımızdaki kişiye çok yakın durmamalı/kolumuzu uzattığımızda değmeyecek bir uzaklıkta durmalı veya hareket etmeden sessizce konuşmasının bitmesini beklemeliyiz.” diyerek ve bu davranışları sergileyerek çocuğunuza model olmalısınız. Burada yapacağınız açıklamalar çocuğunuzun düzeyine uygun, anlaşılır olmalıdır. Uygun davranışa model olduktan sonra çocuğunuza davranışın uygun olup olmadığını sormalısınız.

Uygun davranışa model olduktan, davranışın uygun olup olmadığını sorduktan ve çocuğunuzun tepkilerine geri bildirim sunduktan sonra davranışın neden uygun olup olmadığını da çocuğunuza sormayı unutmayınız. Aynı süreç uygun olmayan davranış için de gerçekleştirilmelidir. Uygun olmayan davranışa “Başkalarıyla konuşurken veya başkaları bir şeyler anlatırken konuşmak/konuşan kişinin sözünü kesmek/etrafı izlemek veya konuşan kişiye çok yakın durmak uygun olmayan davranışlardır.” diyerek ifade edebilirsiniz.

Ayrıca bir kişi sizinle konuşurken veya çocuğunuza bunları anlatırken etrafı izleyerek, kendi kendinize konuşarak, konuyla ilgili olmayan sorular sorarak, konuşan kişinin sözünü keserek veya çok yakın durarak uygun olmayan davranışa model olabilirsiniz. Uygun olmayan davranışa model olduktan sonra davranışın uygun olup olmadığını ve neden uygun/uygun olmadığını çocuğunuza sormalısınız. Uygun ve uygun olmayan davranış örneklerine iki kez model olabilirsiniz.

Başkalarına ait eşyaları alırken izin isteme becerisi için uygun

davranışa “Başkalarının eşyalarını almak istediğimizde onların yanına gitmeli, onların yüzüne bakmalı ve istediğimiz eşyanın adını söyleyerek ya da göstererek alabilir miyim? ya da ……’nı bana verebilir misin? gibi sorular sormamız gerekir.” diyerek çocuğunuzdan veya yanınızda bulunan başka birinden, eşyasını bu soruları sorarak almalı ve davranışlarınızın çocuğunuz tarafından görüldüğünden emin olmalısınız.

Uygun davranışa model olduktan sonra davranışın uygun olup olmadığını ve neden uygun/uygun olmadığını çocuğunuza sormayı unutmayınız.

Bu beceriye özgü uygun olmayan davranış için çoğunuzun veya yanınızda bulunan bir kişinin sahibi olduğu bir eşyayı o görmeden almaya çalışarak, elinde ya da hemen yanında ise elinden veya yanından çekip alarak uygun olmayan davranışa model olabilir ve duruma ilişkin açıklamalar yapabilirsiniz.

Uygun olmayan davranışa model olduktan sonra davranışın uygun olup olmadığını ve neden uygun/uygun olmadığını çocuğunuza sormayı unutmayınız. Davranışın uygun olup olmadığını sorduktan sonra çocuğunuzun doğru yanıtlarını “Harika, çok güzel, doğru söyledin bu davranış uygundur ya da böyle davranmak uygun değildir.” diyerek pekiştirmelisiniz.

Çocuğunuz uygun ve uygun olmayan davranışları ayırt edemezse davranışı açıklayarak tekrar model olmalı ve sorunuzu tekrar sormalısınız. Çocuğunuz doğru tepki verirse onu pekiştirip bir sonraki basamağa geçebilirsiniz. Çocuğunuz yine yanlış tepki verirse bu defa ona siz davranışın uygun ya da uygun olmadığını söyleyip bir sonraki basamağa geçebilirsiniz. Böylece hem uygun davranış hem de uygun olmayan davranış örneklerini açıklayarak model olma basamağını da gerçekleştirmiş olursunuz.