"Uygun Mu, Uygun Değil Mi?

Uygun ve Uygun Olmayan Davranışların Ayırt Edilip Edilmediğini Belirlemek Amacıyla Sorular Sorma ve Geri Bildirim Sunma

Bu basamaktaki amaç, model olduğunuz davranışların uygun olup olmadığının çocuğunuz tarafından ayırt edilip edilmediğini belirlemek için ona sorular sormaktır. Bu sorular, yukarıdaki basamakta sizlere anlattığımız model olma davranışınızın hemen ardından sorulmalıdır. Uygun davranışı sergiledikten hemen sonra “Bu davranış uygun bir davranış mı yoksa uygun olmayan bir davranış mı? (ya da kısaca uygun mu, uygun değil mi?)” gibi sorular sorarak çocuğunuzun uygun ve uygun olmayan davranışı ayırt etmesi ve bir şekilde ifade etmesini beklemelisiniz. Aynı şekilde uygun olmayan davranışa da model olduktan hemen sonra “Bu davranış uygun bir davranış mı yoksa uygun olmayan bir davranış mı? (ya da kısaca uygun mu, uygun değil mi?)” sorularını sorarak çocuğunuzun uygun ve uygun olmayan davranışı ayırt edip etmediğini gözlemelisiniz.

Çocuğunuzun uygun ve uygun olmayan davranışları ayırt ettiğini belirten ifadeleri olacaktır. İfade edici dil düzeyi iyi olan çocuklar; “Başkası konuşurken sessizce beklemek uygun, konuşan kişinin sözünü kesmek uygun değil. Konuşan kişinin yüzüne bakarak dinlemek uygun, başkası konuşurken etrafı izlemek uygun değil. Başkalarına ait eşyaları almak istediğimizde alabilir miyim veya verebilir misin diye sormak uygun, başkalarına ait eşyaları o kişi görmeden veya elinden çekip almak uygun değil.” gibi açıklamalar yapabilirler. Bu durumda çocuğunuz uygun ve uygun olmayan davranışları ayırt edebiliyordur.

İfade edici dili olmayan ya da sınırlı olan çocuklarda “Evet” / “Hayır” yanıtlarını ya da başını öne arkaya sallayarak “Evet”, başını iki yana sallayarak/geriye atarak “Hayır” demesini doğru kabul edebilirsiniz. Çocuğunuzun uygun ve uygun değili ifade etmesi için ona işaret öğretebilirsiniz.

Örneğin bu, baş parmağı yukarı kaldırmak uygun, aşağıya doğru indirmek uygun değil şeklinde olabilir. Bu örnekleri sözel olarak sunmanın yanı sıra görsel olarak resimlerle de destekleyebilirsiniz. Çocuğunuzdan resimler arasından uygun olmayan örneği işaret etmesini, eline almasını ve size göstermesini de isteyebilirsiniz.

Bu örnekleri sunduğunuzda çocuğunuz doğru yanıt veriyorsa hemen pekiştirmelisiniz. Yanlış yanıt verme veya yanıt vermemesi durumunda davranışa tekrar model olarak (bir önceki basamağa dönerek) hata düzeltmesi yapmalısınız Sonra hemen davranışın uygun olup olmadığını tekrar çocuğunuza sorunuz. Çocuğunuzun doğru yanıtını pekiştirmeli, tekrar yanlış yanıt verdi ya da tepkisiz kaldıysa, davranışın uygun veya uygun olmadığını çocuğunuza siz söylemelisiniz. Örneğin, “Başkalarının sözünü kesmek uygun değildir.” diyerek ifade edebilir ve bunu görsellerle de destekleyebilirsiniz.

Uygun bir davranışın çocuk tarafından daha hızlı bir şekilde öğrenilmesini ve davranışın her zaman sergilenmesini istiyorsanız uygun davranışları başlangıçta her sergilendiğinde pekiştirmeli (örneğin “Evet dinlememek uygun davranış değil.” Harikasın gibi) ve davranış sergilenmeye devam ettikçe pekiştirmeyi azaltarak ortadan kaldırmalısınız.

Özellikle sosyal beceriler dikkate alındığında çocuklarımızı ulaştırmak istediğimiz hedef, başkalarıyla olan iletişim ve sosyal etkileşimin çocuğunuz için pekiştirici özellik taşımasıdır.

Başkaları bize merhaba, teşekkür ederim veya eline sağlık dediklerinde mutlu oluruz. Yani başkalarıyla olan iletişimimiz ve etkileşimimiz bizleri mutlu eder, iletişim ve etkileşim dışında bir ödül beklemeyiz. Aynı şekilde çocuklarımızın da başkalarıyla olan iletişim ve etkileşiminden hoşlanmalarını bir diğer deyişle yalnızca başkalarıyla olan iletişim ve etkileşimin onlar için anlamlı hale gelmesini, pekiştirici özellik taşımasını hedeflemeliyiz. Öğrenme açısından çok önemli bir bileşen olan pekiştirme ile ilgili açıklamalar kılavuzumuzun üçüncü bölümündedir.